KALİTELİ VE ETKİN GIDA DENETİMİ İÇİN GIDA KONTROLÖRLERİNİN SAYISI, YASAL HAKLARI VE İSTİHDAM ARTIRILMALIDIR

26.04.2021

Bilindiği üzere, 05.06.2004 tarihinde 5179 sayılı Gıdaların Üretimi, Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanunun yayımlanmasıyla birlikte gıdaları üreten, satan, toplu tüketime sunan, depolayan, nakliyesini yapan işletmelerde resmi kontrol yetkisi o zamanki adıyla Tarım ve Köyişleri Bakanlığı`na verilmiş, dönem dönem açıktan atamayla kontrolör/denetçi unvanıyla gıda mühendisi, ziraat mühendisi, su ürünleri mühendisi, veteriner hekim, kimya mühendisi, balıkçılık teknolojisi mühendisi gibi meslek gruplarından personel alımı yapılmıştır. 13.06.2010 tarihinde ise 5996 sayılı "Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu" yayımlanmış ve Kanunun ekinde (Ek-1) resmi kontrollerden sorumlu meslek mensupları belirlenmiştir.

Tarım ve Orman Bakanlığı`nın 2020 Faaliyet Raporu`na göre, 31.12.2020 tarihi itibarıyla gıda işletmelerinde toplam 1.356.643 resmi kontrol gerçekleştirildiği, bu kontrollerde 7.137 kontrol görevlisinin görev aldığı belirtilmişse de bu sayının sadece 1.917`si gıda mühendisidir ve tüm kontrol görevlileri içerisindeki oranı % 26,86`dır. 

Söz konusu rapora kaydedilen 7.137 kontrol görevlisinin tamamı aktif olarak sahada görev yapmamaktadır. Çeşitli sebeplerle Bakanlığın farklı birimlerine ya da farklı şubelere geçen personelin de bu sayıya dahil edildiği dikkate alındığında özellikle gıda mühendisi kadrosunda olan ve unvanları gereği sadece gıda denetim işinde çalışan meslektaşlarımızın sayısının yetersiz kaldığı bir gerçektir. Kontrol görevlileri içerisindeki oranın düşüklüğü ve gıda denetimlerinin önemi nedeniyle, gıda işletmelerinin resmi kontrollerinin özellikle gıda mühendisleri tarafından yapılması ve Bakanlığın bir an evvel gıda mühendisi istihdamını artırması gerekmektedir.

Niceliği olan değil niteliği olan denetim şarttır. Bakanlığın açıkladığı yıllık denetim sayısının anlamlı olabilmesi denetimlerin etkin yapılmasına ve sektöre uygun yetkin meslek mensuplarının istihdamına bağlıdır.

Bakanlık tarafından her yıl belirli dönemlerde "Gıda Kontrol Görevlisi" kursları düzenlenmektedir. Geçmiş yıllarda bu kursların süresi 10 (on) iş günü iken günümüzde eğitim süresi 5 (beş) güne indirilmiştir. Açıktan atama yoluyla alımı yapılan ve daha sonrasında 5 günlük eğitimin ardından kontrol görevlisi unvanına sahip olan personelin yeterli tecrübe ve donanıma sahip olması beklenemez. Son derece yetersiz bir sürede ve daha çok teorik bilgi ağırlıklı olan ve Bakanlıkça düzenlenen bu eğitimlerin yıl içerisindeki sayısının ve süresinin artırılması ve sektörel bazda uygulamalı olacak şekilde içeriğinin zenginleştirilmesi gerekmektedir. Bakanlık merkez ya da taşra teşkilatlarında çalışan ve sektör tecrübesi olan personelden faydalanılabilmesi, konusunda uzmanlaşmış bu personelin rotasyon sıklığının azaltılması, tecrübe aktarımı sağlanarak kontrolör ekiplerini güçlendirecek şekilde değerlendirilmesi gerekir.

Gıda işletmelerinde resmi kontrol görevi sırasında gıda kontrolörleri zaman zaman fiili ya da sözlü şiddete maruz kalabilmektedir. Maalesef, bu tür olumsuz durumlarla defalarca karşılaşılmış, yaralanmalar, hatta ölümle sonuçlanan denetimler dahi olmuştur. Gıda kontrol görevlilerinin can güvenliği bulunmamaktadır. İşletmeciden ya da çalışandan kaynaklanan şiddetin yanı sıra denetim esnasında işletme içerisinde meydana gelen iş kazaları da yaşanmaktadır. Bu tür durumlar için resmi kontrol görevlilerine ivedilikle fiili tazminat uygulaması getirilmelidir.

Arazi tazminatı olarak da bilinen Ek Özel Hizmet Tazminatı, günün koşullarına ve gıda işletmelerinin resmi kontrol ve denetim prosedürlerine uygun olarak güncellenmelidir. İşletme denetimi sadece bina içerisi değil, işletmenin çevresini de kapsayan denetim bütünüdür. Bakanlık, yapılan denetimi sadece iç mekân denetimi olarak kabul edip gıda kontrol görevlilerini bu haktan mahrum bırakmaktadır. Tüm gıda mühendisi personelin arazi tazminatı hakkından yararlandırılması gerekmektedir.

Bakanlığın taşra teşkilatlarına bakıldığında Gıda Mühendisi unvanlı personelin birkaç ilde İl Müdürü, az sayıda ilçede de İlçe Müdürü olduğu görülmektedir. Gıda mühendisleri gıda güvenliğinin sağlanmasında ve denetiminde vazgeçilmez ve yetkin personeldir. Bu nedenle, bu görevlerde adalet sağlanmalı, sektör dağılımına uygun meslekler belirlenmelidir. Bakanlık bünyesinde meslek ayrımcılığı yapılmamalıdır.

İl/İlçe Müdürlükleri bünyesinde yeterli personel olmadığı için gıda denetim görevinin yanı sıra  muhasebe işlemleri, çiftçi kayıt sistemi girişleri, ve hatta denetimde görevli resmi aracı kullanma görevi dahi verilmektedir.  Çoğunlukla kaskosuz resmi araçlar nedeniyle oluşan her durumda da sorumlu tutulmaktadırlar. Kurumların şoför kadroları için acilen personel alımı yapılmalıdır. 

Asli görevi gıda işletmelerinde resmi kontrol yapmak olan kontrol görevlileri, bir yılı aşkın süredir yaşadığımız pandemi sürecinde, Covid-19 denetimlerine çıkmaktadır. İlk başlarda il ve ilçe pandemi denetim komisyonları, sonrasında ise İçişleri Bakanlığı tarafından illerde oluşturulan İSDEM (İl Salgın Denetim Merkezleri) denetimlerinde, asli görevi gıda işletmelerini denetlemek olan meslektaşlarımız da görevlendirilmiştir. Berber, kuaför, halı saha, spor merkezleri, otel, plaj, mesire yeri, minibüs, taksi, oto tamircisi, araba yıkama yeri denetlenmekte; hatta emniyet güçleriyle birlikte açık alanda maske kontrolü yapılmaktadır. Gıda mühendisinin oto tamircisinde ya da minibüste denetim yapması, almış oldukları eğitimle bağdaşmamaktadır. Maalesef bu süreçte, çok sayıda kişiyle temas halinde olan birçok meslektaşımız koronavirüs nedeniyle hastalanmış hatta çok ciddi boyutlarda yaşayanlar da olmuştur. Ayrıca, sürekli sahada olan kontrol görevlisi meslektaşımıza pandemi sürecinin başından itibaren sistemli bir test uygulanmamıştır. Bu durumun Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından göz önünde bulundurularak, hak ettikleri değeri görmeleri sağlanmalıdır. Sürekli sahada olan ve insanlarla yoğun temas halinde olan personelin Covid-19 aşı takvimine alınması ivedilik arz etmektedir.

Gıda güvenliğinin sağlanmasında en önemli husus etkin ve nitelikli denetimlerdir. Bakanlığın kendi verilerinden de anlaşılacağı üzere gıda kontrol görevlilerinin sayısı istenilen seviyede olmadığı gibi görev alması gereken gıda mühendislerinin sayısı da oldukça yetersizdir. Ülkemizde gıda güvenliğinin sağlanması amacıyla gıda kontrol görevlilerinin sayısı fazlalaştırılmalı, Tarım ve Orman Bakanlığı`nda gıda mühendislerinin istihdamı artırılmalı ve bekleyen atamaları yapılmalıdır. 

TMMOB Gıda Mühendisleri Odası